Keep Your PC Healthy

Vài Mẹo Vặt: Để Giữ Gìn Sức Khỏe Cho Cái PC
Huỳnh Chiếu Đẳng


- Ngày nay cái computer không còn là vật xa xỉ nữa, gần như mọi gia đình đều có computer. Khi quí vị đã làm quen với nó rồi thì khi vắng nó quí vị sẽ nhớ nhung nhiều. Trong bài viết ngắn sau đây tôi bày cho quí vị vài ba mẹo vặt để giữ cái computer khỏe mạnh để vui cùng quí vị.

Hiện nay khi nói đến computer thì quí vị nghĩ ngay đến cái PC xuất phát từ cái IBM XT, thực ra theo quan điểm của tôi và của nhiều người đã xài qua hai loại Mac Intosh (Apple Mac) lẫn hệ IBM thì cái Mac hay hơn, đẹp hơn, khỏe mạnh hơn, và tiến bộ hơn cái PC khoảng 5 năm. Nhất là Mac dễ sử dụng hơn PC hơn nhiều (các bạn đang xài Mac xin vổ tay cho tôi một phát). Tuy nhiên tôi vẫn xài và mọi người vẫn xài hệ IBM, mà giờ đây operating system của nó là Windows XP. Lý do là vì PC quá rẻ tiền so với Mac cả software lẫn hard ware. Với tôi còn một lý do nữa là dễ "chôm" softwares PC để xài chùa hơn là software của Mac, lý do là vì PC lan tràn ở khắp nơi.

Quí vị nên hiểu rằng cái PC của quí vị là một vật rất mạnh rất bền về thể xác (thể xác = hardware) nhưng tâm hồn (= software) thì yếu đuối hơn cây sậy, tệ nhất là hệ điều hành Windows còn quá nhiều sai lầm, quá nhiều khuyết điểm. Hỏi ra trong số quí vị đọc bài nầy không ai là không bị cái computer giận hờn, đau bịnh, làm khó dễ. Những hư hỏng của computer theo tôi là 90% do softwares gây ra, hay do lỗi lầm của người sử dụng và do software quá dở, kế đó một phần nhỏ do computer virus và spywares. Vui ở chỗ là khi computer của quí bạn chết nằm một chỗ thì thường quí bạn đổ cho tại nó nhiễm virus, chớ không phải do quí bạn vô tình ra lịnh cho nó tự vận.

Muốn cái PC quí vị sống khỏe thì quí vị cần làm vài ba thứ lặt vặt sau đây:

1. Ngăn ngừa và diệt trừ virus, tuy rằng virus ít khi làm hại cái computer của quí vị. Software dùng trừ virus lan tràn và free, quí bạn chớ có nghe tin virus là vội chạy ra tiệm mua ngay, tốn tiền vô ích, (để tiền khi gặp tôi quí vị đãi tô phở hay hơn- chị Bích Vân ơi, có đọc trên radio thì chị bỏ cái vụ đãi tô phở đi nghe, còn nếu chị muốn cho HCĐ ăn phở mệt nghỉ thì quảng cáo giùm). Hai cái software thường hay được nhắc tới là McAfee và Norton Antivirus. Theo tôi thì cái Norton Antivirus tuy diệt trừ được virus nhưng nó còn làm phiền quí vị hơn là virus nữa. Một khi quí vị install nó vào máy computer rồi thì không bao giờ quí vị có thể lấy nó ra (uninstall) khỏi máy được nữa, dĩ nhiên là nó cũng chịu uninstall trước mặt quí vị nhưng gốc rể nó vẫn nằm ì trong máy gây nhiều phiền phức về sau, dầu quí vị mua nó đi nữa, sau một năm nó cứ chèo chẹo đòi tiền quí vị upgrade. Theo tôi đừng xài Norton Antivirus. Còn lại cái McAfee thì dễ chịu hơn, cũng đòi tiền nhưng nhẹ nhàng hơn, nếu quí vị biết cách thì upgrade free và xài được trong nhiều năm. Cái software antivirus dễ chịu hơn, và có lẽ hay hơn hết của McAfee là version 2003 (version 7.0), quí vị đừng mua hay "chôm" những version mới hơn như 2004 hay 2005, nó phức tạp gây rối, đòi tiền, mà chẳng hay hơn. Với cái 2003 quí vị install xong rồi vào home page của McAfee down load cái "virus dat" mới nhất (thí dụ hiện giờ là sdat4531.exe). Khi down load xong double click cái tên nó là quí vị sẽ có signatures của những virus mới nhất, lẫn "search engine" mới nhất, hoàn toàn free. Một năm sau, tới ngày đáo hạn nó hiện ra windows đòi upgrade chèo chẹo, quí vị uninstall nó ra khỏi máy, delete cookies, scan registry của cái Windows XP lấy hết dấu vết nó ra. Xong install lại, down load virus data từ McAfee, install, quí vị lại được một năm free nữa với signatures cập nhật nhất. Khi có tin virus mới, chỉ chừng một ngày sau là trong home page của McAfee đã có signature của nó rồi, quí vị down load về để đề phòng. Những chuyện tôi vừa nói có khi xa lạ với quí vị nhưng tôi tin là trong nhà quí vị hay bạn bè chung quanh quí vị có người rất cần cái mẹo tôi vừa bày.

2. Backup, backup và backup. Quí bạn nên nhớ rằng trước sau gì cái computer của quí bạn cũng làm khó, cũng chết ngắt. Nó xảy ra cho bất cứ ai, dầu cho người sử dụng nó là kỹ sư về ngành computer. Có tới một ngàn lẽ một lý do làm computer quí vị chết, nhưng 90% là do người dùng, lẫn do software viết quá dở. Nhân đây nói thêm tí xíu, mỗi lần có một software mới chúng ta phải học cách sử dụng cho thành thạo. Đã bỏ công ra học thì học cho đáng, nghĩa là quí bạn nên xài loại software "chiến" nhất. Thí dụ để edit hình của digital camera, thay vì quí vị dùng những software rẻ tiền, sao quí vị không dùng ngay cái software nhà nghề là Photoshop version mới nhất. Đàng nào cũng đâu tốn tiền mua, ít nhất là đối với tôi. Xin trở lại. khi cái computer của quí bạn ngừng chạy, và quí vị có bản backup trước đó của nó thì quí bạn chỉ mất chừng một giờ là máy chạy lại bình thường theo kiểu cách quen thuộc cho quí bạn xưa nay. Nếu không có bản backup thì chỉ còn hai việc, một là mang máy ra tiệm, chờ đợi vài ngày, tốn tiền, mang máy về nhà, data mất hết trơn, mà máy chạy chẳng giống khi xưa, phải mất mấy tuần mới lập lại sự quen thuộc bình thường. Hai là tự install lại Windows XP, tự install lại những software quen thuộc, làm cho máy chạy đúng ý, mất một hai tuần lễ mới xong.

Vậy thì backup cách nào, có nhiều mức độ khác nhau. Thứ nhất giản dị hơn hết là chụp ảnh cái máy đang chạy tốt, để dành đó, khi nó sanh chứng thì mang nó lại tình trạng tươi tắn như khi lúc chụp ảnh. Windows XP cho phép quí bạn dùng cách nầy rất nhanh. Quí bạn muốn thử xin theo đúng các hàng và hình kèm the

A - Click Start/Run
B - Có một Windows nhỏ hiện ra quí vị ghi vào đó hàng chữ msconfig, xong click OK:
C - Sau đó một Windows khác hiện ra:
D- Click Launch System Restore (tuy là restore nhưng cũng dùng để backup)
E - Để backup quí vị chọn Create a restore point, một Windows hiện ra:
F - Sau nầy khi computer của quí vị chạy không ưng ý hay trục trặc thì quí vị có thể dùng cái backup vừa rồi để đưa nó lại tình trạng chạy tốt như khi vừa mới backup. Việc backup nầy rất cần trước khi install một software mới. Muốn restore thì quí vị lập lại các giai đoạn trên nhưng chọn Restore my computer to an earlier time. Và cuối cùng quí vị chọn thời điểm đã backup trước đó theo hình để restore lại system.

Sau khi quí vị click OK thì cái computer của quí vị sẽ restart, xin đừng lo, chút sau nó sẽ chạy lại tươi vui như vào lúc quí vị đã chụp ảnh nó. Dĩ nhiên những softwares mà quí vị đã install sau thời điểm nầy đều biến mất. Các data do quí bạn tạo ra bằng MsWord, hình ảnh digital, email (tùy)… vẫn còn y nguyên. Tuy nhiên xin quí vị cẩn thận save những thứ nầy ra khỏi cái hard disk đang dùng.

Trên đây là cách giản dị để backup system của Windows XP và restore nó trở về tình trạng chạy tốt, khi Windows bị trục trặc do lỗi lầm của người sử dụng hoặc do install một software quá dở, hoặc do virus (ít khi). Nếu do virus thì khi cái computer chạy lại quí bạn nhớ scan virus để loại chúng ngay. Ngày nay virus ít hoành hành được như những năm trước đây.

Cách backup system nói trên tuy đơn giản nhưng giúp cho quí vị đở mất thì giờ rất nhiều khi gặp trở ngại. Quí vị nhớ là những data quan trọng bao giờ cũng phải chứa ở hai ba nơi khác nhau, thí dụ như ảnh chụp bằng digital camera, các thơ từ bài viết….phải chứa ngoài hard disk. Những media thường dùng để lưu trử data là CD và DVD.

CD không bền, nếu dán nhản trên đó thì trong vòng 5 năm là hết đọc được, CD chứa data nên dùng viết mà viết lên đó (chớ có dùng viết nguyên tử). Riêng DVD bền hơn, tuy nhiên cũng chỉ chừng mươi năm là mất data. Xin lưu ý là chỉ dán nhản tròn đều đặn lên CD hay DVD, đừng dán cái nhản vuông bằng ngón tay lên một chỗ, làm vậy cái CD sẽ sai trọng tâm, khi quay nhanh (máy reader ngày nay quay rất nhanh) sẽ làm hư máy reader, hoặc không đọc lại được vì khi quay cái CD rung quá nhiều. Một khi cái nhản đã dính vào mặt dĩa, thì không bao giờ nên gở ra. Quí vị gở ra thì 90% là sẽ bỏ cái CD thùng rác, data đi đứt. Nên nhớ là với CD data viết ở mặt dán nhản, với DVD thì data ghi ở mặt nằm giửa hai dĩa plastic nên bền hơn. Nếu quí vị còn thắc mắc xin đọc bài trí nhớ của computer tôi đã viết mấy tháng trước.

Tuy nhiên cách backup registry trên chỉ có giá trị khi nàng computer giận hờn thôi, chớ một khi nàng bỏ quí vị ra đi, (nghĩa là nàng không ra mặt nữa, mở máy lên màn ảnh đứng khựng bảo gì cũng chẳng nghe lời) thì quí vị làm sao mà restore registry lại cho được. Do vậy quí vị nên dùng một cách nữa khó hơn chút xíu, nhưng an toàn 90%.
Đó là dùng một software tên là Norton Ghost để backup. Có nhiều software để backup lắm, nhưng cái nầy rất hữu ích và dễ dùng. Lúc nãy tôi chê Norton, nhưng cái Norton Ghost 2003 rất hữu dụng và rất tốt để backup Windows XP. Quí vị đừng xài, đừng "chôm", đừng mua Ghost 2004 hay 2005, phức tạp vô ích dễ gây lỗi lầm tai hại. Ghost 2003 mới thấy tưởng khó dùng, nhưng thực tập vài lần quí vị thấy an lòng ngay. Nó chạy dưới dạng DOS, vì vậy nó backup hết cái operating system của quí vị dễ dàng dầu cho cái hard disk của quí vị dùng FAT32 hay NTSF. Khi cái Windows quí vị bỏ ra đi, thì quí vị chỉ cần bỏ cái floppy do Ghost tạo ra vào máy, mở lên là nó sẽ hướng dẫn quí vị cách restore lại cái hard disk thật dễ dàng.

Với Ghost quí vị có thể backup cái drive C: (đang chạy tốt) vào CD, và DVD hay vào một hard drive thứ hai, ngay cả có thể back kup vào các USB 2.0 removable hard disk…. Khi gặp trở ngại quí vị cũng dùng cùng một cách mà restore từ các storage media nói trên trở lại vào hard disk. Mất trung bình chừng 1 giờ thay vì vài tuần như phải install lại hết mọi thứ. Sau khi restore computer của quí vị chạy trở lại y như lúc backup nó. Ghost có thêm cái hay là quí vị có thể dùng Ghost Explorer chạy trong Windows để restore lại từ file một, không cần phải restore nguyên cái HD. Những data quí vị tạo ra từ sau ngày backup sẽ mất hết, do vậy bao giờ quí vị cũng nên chứa data vào những media ngoài hard disk đang chạy. Quí vị nên nhớ rằng trước sau gì cái computer của quí vị cũng sẽ hư hay trục trặc. Chuyện dùng Ghost không thể nói trong một bài ngắn , do vậy tôi chỉ gợi ý quí vị mà thôi.

3. Chống Spyware và Pop-Up. Virus không đáng sợ như pop-up và spyware. Hai cái nầy không làm máy quí vị chết, chỉ gần chết thôi và nhất là rất dễ xảy ra hơn là bị virus. Một hôm đẹp trời nào đó quí vị ngao du (Internet) sa chân vào các "ổ nhện" (các site về sex) là quí vị thấy các Windows không muốn nhìn tới hiện ra lia chia như pháo nổ trên màn hình. Quí vị tối tăm mặt mày chẳng làm sao close chúng cho kịp, nhất là với quí vị xài broadband như cable modem hay DSL modem. Rồi từ ngày sa chân, mỗi lần quí vị mở máy log vô Internet là các windows lạ hoắc chen vào thay cho những webpage quí vị cần đọc. Có khi chúng hiện ra những warning giả tạo làm quí vị hốt hoảng nữa. Chúng chiếm hết thời gian và sức mạnh của cái computer. Cái PC của quí vị chạy chậm rì, có khi không thèm nghe lịnh của quí vị nữa. Đó là pop-up. Nhưng tệ hơn nữa là trong lúc pop-up hiện ra như vậy thì spywares âm thầm install vào máy computer của quí vị. Nó nằm cùng khắp, dầu quí vị có tay nghề đi nữa, tìm được vài cái delete nó đi, tưởng yên nhưng mở máy lần sau nó hiện ra nữa, lý do là nó có nhiều cái đầu, chém cái nầy còn cái khác y như Phạm Nhan vậy. Mấy cái spyware nầy rình rập mọi chuyện, lục lạo cái computer của quí vị để chuyển data về cho chủ của chúng bất cứ khi nào quí vị log vô network.

Để tránh tình trạng nầy tôi xin đề nghị quí bạn dùng một cái firewall software. Cái tôi thích là Zone Alarm Pro. Kế đó là một cái anti-spy, xin đề nghị cái Webroot Spy-Sweepper. Và sau cùng là một software dùng để kiểm soát luồng dat đưa vào máy và xuất ra khỏi máy computer. Xin đề nghị cái software tên là DU-Meter. Đây chỉ là gợi ý thôi, bài quá dài chờ dịp khác sẽ nói tiếp. Những software nầy thường có trial version trong các home page của công ty, quí vị có thể vào đó download xài thử. Tôi thấy cũng thường có bán sale tại Fry’s Electronic rất rẽ (chừng $10 sau khi rebate). Nói nhỏ thôi, quí vị không chờ sale được thì tìm serial number hay các "crack" của chúng trong Internet mà "chôm", nhớ cẩn thận vì các site chứa serial number và "crack" thường chứa nhiều mìn bẩy (virus & pop-up & spyware).

Tóm lại quí vị nên có 5 cái software luôn luôn chạy khi mở máy là anti-virus, anti-spy, anti-pop-up, firewall và sau cùng là một software dùng monitor số lương data vào ra khỏi máy (DU- mater). Một cái software khác cũng cần để cleanup registry, và dọn dẹp nhiều thứ khác, tôi đề nghị System Mechanic version 5.

Huỳnh Chiếu Đẳng